Ayat Ti Maysa A Lakay

Di Nakapapati, Ngem Pudno
Ni Rudy Ram. Rumbaoa
February Issue, Opinion Section, Page 4



"Ayat Ti Maysa A Lakay"

NABAYAGEN a madmadlaw ni Mokong ti kaadda a kanayon iti nasapa a bigat ti maysa a lakay iti yunit a pagtrabahuanna. Maysa a Certified Nurse Assistant [CNA] ni Mokong iti longterm nursing care facility. Ugali ti lakay ti agmattider iti sango ti nurses station no kasta a makasangpet iti bigat.

Iti panagkita ni Mokong, pattapattaenna nga agtawen ti lakay iti nasurok nga innem a pulo. Saan met a makuna a pandek ta kaustoan ti tayagna, diretso pay ti takder ken naparagsit a magna.

Iti panangsisiim ni Mokong iti lakay, kanayon nga adda balon daytoy a taraon a naikabil iti tupperware sa nabungon met laeng iti puraw a plastic bag. Saan pay a naglangan, adda ketdi a kanayon iti binigat. Naammuan ni Mokong a Mundo ti nagan ti lakay. Asawa ni Baket Petra nga adda iti kuarto numero 123-A. Komplikasion ti sakit ti baket. Adda pay sakitna nga Alzheimer—komon a porma a sakit ti dementia. Kayatna a sawen, managlilipat ken agkabawen. Inulit a miningmingan ni Mokong, nakaturong ti imatang ti lakay iti kuarto ti kaingungotna.

Inasitgan ni Mokong ti lakay ken impalawagna kenkuana a manarimaan pay laeng iti panangsukat ti katrabahuanna iti pagan-anay ti asawana. Nagtung-ed ti lakay. Tapno di matektekan ti lakay nga aguray, inyawis ni Mokong ti panagtugawna iti asideg ti nurses station pambaranna metten nga agbuya iti telebision bayat ti panagurayna. Nagyaman sa immisem ti lakay ken ni Mokong kalpasanna, nagtugaw a nagbuya. Pinanawan ni Mokong idi makitana a natalged ti panagbuya ti lakay iti sango ti telebision.

Agarup pitopulo ket lima a porsiento ti pakadagupan ti bilang dagiti ka-Filipinoan nga agtrabaho ditoy. Ket gapu iti dayta, saan a gangannaet ken ni Mokong ti lugar. Adu metten dagiti nagduduma a klase ti nasakitna a nataengan ti tinaming ken inasikaso ni Mokong malaksid iti sakit nga Alzheimer ken Dementia, adda pay Alta Presion, Diabetes, Arthritis, kanser, impeksion, uyek a pugiit ken no ania dita a nasakit dagiti mataengan. Para ke ni Mokong, saanna a karugit daytoy a klase ti trabaho. Sanayen ta kastoy met la idi ti trabahona idi adda pay laeng idiay Filipinas. Para kenkuana, “trabaho daytoy dagiti addaan iti naasi, naibtur ken manakaawat a puso.”

Nganngani mairuar aminen dagiti pasiente kadagiti kuartoda tapno mamigatda. Ket kas iti sigud a buya ti pagtaraknan: adda agpukpukkaw, adda agsasao nga agmaymaysa, adda umisem nga agkatawa ken no ania ditan a langa dagiti nataengan. No kuan, siripen ni Mokong ti lakay. Nupay saan a dayta ti umuna a gundaway a panakakita ni Mokong iti lakay, asideg ketdi ti rikna daytoy kenkuana.

Saan a maisina ti lakay ti imatangna iti kuarto ni baketna. Naipinta ketdi iti rupana ti segga ken gagar bayat ti panagurayna. Di mabayag, nairuar ni Baket Petra iti sango ti nurses station. Dagus a timmakder ti lakay iti nagtugawanna sana napan sinabat ti asawana. Winadaan ti lakay dagiti banag a makabangen iti sango ken sikigan ti lamisaan a pakaiplastaran ni baketna. Kinita ni Mokong ti katrabahuanna sada immisem iti nalimed. Nagrehistro iti panunot ni Mokong ti kinapateg ni Lakay Mundo ken ni Baket Petra. Di malibak nga ay-ayaten ken dungdungngoen unay ti lakay ti asawana. Iti panakaimatangna ti inaramid ti lakay, kasla nariing iti kaunggan ni Mokong ti maysa a banag a nabayagen a nailibay. Natukay ti rikna ni Mokong.

Bayat ti panangisagana ni Mokong ti pamigat dagiti dadduma a pasiente, mapanna dukduklawitan dagiti agasawa. Nayawat iti lakay ti panakabagi ni Baket Petra. Adda nalingta nga itlog, tinapay, pudding, oatmeal ken sangatasa a kape. Intipon ti lakay ti balonna a taraon iti continental breakfast ni Baket Petra sana sinuboan ti baket. No ibaga ti lakay iti pananginganga ti baket ti ngiwatna, agnganga ket suboan ti lakay. Kasta ti inaramid ti lakay agingga a naibus ti taraon.

Manen, iti dayta a naimatangan ni Mokong, rinaemna ti lakay. Manmano ngamin kadagiti kameng ti pamilia, kabagia, gayyem wenno makaam-ammo kadagitoy a pasiente ti managaramid iti inaramid ti lakay. Pamrayanda ketdi a dagiti CNA’s ti mangsubo kadagiti pasiente. Kaaduanna ngaminen kadakuada ti makuna nga “extensive wenno dependent assist.” Kayatna a sawen, agdependarda iti tulong dagiti CNA’s ta saanen a kabaelan dagiti nataengan nga isubo ti taraon iti ngiwatda. Ngem ni Lakay Mundo, ay-ayatenna unay ni baketna! Ket nalagip ni Mokong ni baketna.

Kalpasan ti pamigat dagiti pasiente, maysa-maysa ti naipan iti activity wenno exercise room. Adda met dagiti pasiente a nasapa a digosen dagiti CNA’s. Sabali laeng dagiti OOP wenno “out on pass.” Umay alaen dagiti kameng ti pamilia sada mapan ipasiar ida iti kumporme dita a lugar a kayatda a pangipasiaran kadakuada.

Binuybuya ni Mokong ti garaw ni Lakay Mundo no mapanna suroten ni baketna, ngem saan ta inalikukonna ti tray ti continental breakfast, ti plastic bag ken tupperware a nangikabilanna iti balonna ken ni Baket Petra.

Inasitgan ni Mokong ti lakay, “Apay, dimo suroten ni Nana, Tata?” sinaludsodna.

Nagwingiwing daytoy. Inyawis ni Mokong ti panagtugawna. Iti panagpatpatangda, pinatalgedan ni Mokong a saan a maan-ano ni Baket Petra iti papananna ta maysa daytoy nga aktibidad a makatulong it sakitna. Sinuplian ti lakay ti isem ni Mokong ket nagparang dagiti napudaw ken naurnos a ngipenna.

“Kanayon kadi a sarungkaram ni Nana?” dinamag ni Mokong.

Nagtung-ed ti lakay.

“Binigat? Saanka a mabannog nga agkaraumay ditoy?” pinerreng ni Mokong ti lakay. Saan a simmungbat ti lakay. Nadlaw ni Mokong nga inwaras ketdi ti lakay ti panagkitana iti lawlaw.

“Iti daytoy nga edadko, barok, mabannogak met iti ar-aramidek iti asawak. Ngem no ut-utobem, saanmin a bukod nga agasawa ti tiempo. Dumtengto ti kanito a lak-amek met ti kasasaad ni baket. No saan, umay ti orasmi nga agasawa ket kawitennakami ti kumpay ni patay, awan ti mabalinmi,” kinunana. “Mabang-aran ti riknak no kanayonko a makita ken Serbian ni Petra.”

Dinayaw ni Mokong ti sungbat ti lakay. Ket pudno, kas met ken ni Lakay Mundo, mapasamakto kenkuana ti kasasaad ti lakay. Saanna a bukod ti amin a panawenna ken agbalinto met a kas kadagitoy a nataengan. “Am-ammonakay’ pay ngarud ni Nana?” dinamagna.

Nagwingiwing ti lakay, “uray dinak am-ammon ni Petra, am-ammok pay laeng. Wen, isu pay lang daydi dinungdungngok nga asawa,” kasla di sumngaw dagiti balikas nga agaun iti bibigna. “Ammok a dinakon malasin gapu iti sakitna, ngem saan a dayta ti tubeng tapno baybay-ak metten. Ita ta adda pay a biag, kayatko a siak ti mangasikaso kenkuana.”

Napespes ti asi iti puso ni Mokong ngem ad-adda manen a rinaemna ti lakay. Ita, maawatannan no kasano ti rigat ken pateg ti maysa a nataengan nangruna no dagitoy ket mabilbilangen dagiti aldawda iti lubong. Idi kuan, nagpakada ti lakay ta adda kano pay sabali a papananna. Napamuttaleng laeng ni Mokong iti nagtugawanna. Binuybuyana lattan ti yaadayo ti lakay agingga a nagpukaw iti imatangna.

Apaman a nakasangpet ni Mokong iti pagtaenganda kalpasan ti trabahona iti dayta nga aldaw, inawisna ni baketna tapno mapanda mangrabii iti restaurant.

“Ita man pay?” masmasdaaw ni baketna a nagsaludsod.
“Awan met. Kailiwko lang dagidi ar-aramidenta idi ag-nobiota pay,” insungbat ni Mokong. “Sa maysa pay, ag-relax ta met, a, sagpaminsan ta di ket puro trabaho lattan.”

“Siguro, adda basolmo kaniak, ala?” pinerreng ni baketna.

Nagayad ti isem ni Mokong. “Sika met, baket, kaano pay nga agaramidak iti pakabasolak kenka?” Insalapay ni Mokong ti takiagna iti agsumbangir nga abaga ni baketna sana binisong daytoy. “Siyempre, lumakayakon ken kaanonto pay a maipapasko dagiti diakton maaramid,” pinerrengna ni baketna.

Saan a nagtimek ni baketna ngem naragsak ti isemna. Nagparang dagiti singin a kallidna ket nagrimat dagiti matana.

Iti maminsan pay a gundaway, dinamag manen ni baketna no ania ti rason ti okasion. Ngem saan nga impudno ni Mokong ti makagapu. Iti sabali a suli ti panunotna, linagip ketdi ni Mokong ti nakitana nga inaramid ni Lakay Mundo ken ni Baket Petra—nga uray gayam nataengan ti maysa a tao, adda pay lang karbengan ken kaimundinganna nga agragsak. Ti nasken, adda pammateg ken dungngo. Kangrunaan iti amin—ti ayat!**
___________________________________