Ket Inyaplaw Ni Patay Ti Kumpayna...

[Nabulod laeng ti ladawan a naaramat]

Ni Rudy Ram. Rumbaoa
Di Nakapappapati Ngem Pudno
March 2009 Issue, Fil-Am Observer
Opinion Section, Page 4


GAGANGAY la nga uyek a pugiit ti gapu iti nangitarayan dagiti appoko ni Simeon kenkuana, agtawen ti 95, iti maysa a pribado a klinika iti Siudad ti Laoag. Iti panangeksamen ti doktor kenkuana, awan ti naduktalan a nakaro sakitna malaksid laeng iti panaguyek gapu iti gulpe a panaglamiis ti tiempo. Rinesetaan ti doktor iti agas a gatangen ken tomarenna. Nayawid iti pagtaenganna tapno sadiay nga agpaimbag. Ngem kalpasan ti dua nga aldaw, kimmaro ti panaguyekna ken al-alawenna ti panagangesna. Iti daytoy a gundaway, nagdanagan a husto dagiti appoko ti lakay ket saanda a sinayang ti oras-- impanda a dagus idiay Mariano Marcos Medical Center tapno mapagadalan ken maisayangkat ti ad-adu a laboratory exams.

Iti kaadda ni Simeon , wenno ti nalatak nga awagna nga "Ama" iti ospital, nalapsut ti pigsa ti lakay. Nagbaliwbaliw ti presion ti dara ken iregular a pitik ti puso, agal-al nga aganges ken nagtupak iti bilang ti estado ti oksiheno iti bagina. Dagus a naikabit ti oksiheno a mangsupusop ti nayon nga angin nga angsenna.

Idi makarikna iti bang-ar ti lakay, inikkatna ti oxygen mask iti rupana. Imbagana pay kadagiti appokona a yawidda isuna. Ngem awan pay ti maysa nga oras ti napalabas, nagtayyek dagiti bukel ti mata ti lakay sa nagpatangken ti bagi nga arigna a kasla nagkissiw. Naammuan iti doktor a "na-cardiac arrest" gayam ti lakay. Kalpasanna, nairidep iti nauneg a pannaturog. Kayatna a sawen, "na-coma" ket ti utek ti kangrunaan a naapektaran. Matmaturog ken saanen a makariing pay. Iti ababa a pannao, natayen iti panunot ken rikna ni Simeon.

Idi kabanbanuagan ken kapigpigsaan ni Simeon, uray adda bassit idi a sagubanitna, dina ikankano. Importante kenkuana ti trabaho. Nasaldet ketdi ti lakay iti ania man a klase ti trabaho malaksid iti kinamannalonna. Kaay-ayo pay ni Simeon ti agsangal iti kalesa. Sumimsim met bassit iti basi wenno sioktong ken agsigarilio wenno agtabakao.

Iti panangadal ti mangngagas daytoy a pakasaritaan ti biag ni Simeon, atapen ti doktor nga adda pakainaigan ti tabako iti nabayagen a panagbunnong ti plema iti barukong ti lakay a rason iti narigat a panagangesna. Idi agangay, timmaud metten iti neumonia a mangpadagsen pay ti sakit a sagsagabaenna.

Naipakat ti kangrunaan a prayoridad ti doktor-- ti panakaestablisar iti nalaka ken alisto a panaganges ti lakay. Nasundaan ken naikapet ti respirator. Kalpasanna, naikapet pay ti monitor para iti Blood Pressure [BP], Heart, Pulse, ken Respiratory Rate, ECG, O2 Saturation, kdpy. Sabali lang ti Intravenous Fluids [IVF] ken Nasogastric [NG] tube a dimmalan iti agong nga agturong iti boksit tapno daytoy ti mangtaraon kenkuana.

Kalpasan iti nasurok a maysa a lawas nga awan ti nagbaliwan iti kasasaad ti lakay, inukkon ti doktor dagiti kameng ti pamilia ni Simeon. Impudnona nga awan ti makita wenno senial ti pagdur-asan. Insingasing ketdi doktor iti panakabuttaw ti karabukob ti lakay [a maawagan daytoy iti "tracheostomy"] tapno ditoy iti pakaidalanan ti tubo a pagangsan ken saan lattan a mangnamnama ti lakay iti respirator. Ngem saan nga immannamong ti pamilia gapu iti rason a lakayen ni Simeon ken nakapsuten ti resistansia daytoy. Sa maysa pay, inako met laeng ti doktor nga awan ti sangagasut a porsiento a pagbaliwan ti kasasaad ti lakay no maaramid man daytoy a procedure. Ti laeng a sakit a neumonia ti manamnama a maagasan. Naawatan dagiti kameng ti pamilia ti palawag ti doktor nupay inaramiden dagiti medical staff ti ospital ti amin a wagas ken pamuspusan a pakalag-anan ti kasasaad ni Simeon.

Arigna a nagsuko dagiti staff ti ospital iti awan a pagbaliwan ti kasasaad ni Simeon ta nagatang ken naipakat metten dagiti agkakangina nga agas. Nagdesision ti pamilia a yawidda ti lakay ken yantangay naawatdan ti agbalin a pagtungpalan ti amin-- "ti agur-uray a kawit ti kumpay ni patay."

Pinirmaan ngarud ti maysa nga apoko ti lakay ti maawagan iti "Do Not Resuscitate" [DNR]. Maysa daytoy a tulag a pakaisardengan ti amin nga agas ken IV fluids a naikapet iti lakay malaksid laeng ti panagtalinaed ti NG tube ken respirator. Iti panakapirma daytoy, napatalgedan nga awan ti pakababalawan dagiti staff ti ospital no kas bilang dakes la ti gasat ti lakay bayat iti panaguray ti pamilia iti panangyawidda kenkuana.

Ket idi sakbay a nayawid ken nailugan ti lakay iti agur-uray nga ambulansia, pinusgan ti doktor ti maysa nga apoko ni Simeon a manguksot ti respirator iti ngiwat ti lakay. Idi damo, saan a kayat ti apoko ngem awan ti mabalinna. Nagsangit ti apoko sakbay nga inuksotna ti repirator a mangmangted ti anges iti lakay. "Pakawanennak, Ama," kinuna ti apoko.

Saanen a maimulagat ni Simeon dagiti kalub ti matana. Mabalin ngata met nga adda anaraar ti lawag a makita, uni a mangngeg ken mariknana ti apros ngem isu laeng ti makakita, makangngeg wenno makarikna iti dayta. Iti sasaadenna, kasla nagtagtagainep lattan ti lakay. Naidasayen iti katre a nagiddaanna. Kayatna man ti agkunail, saanna a maaramid gaputa saanen a makamandar ti panunotna.

Nabayagen a yap-aplaw ni Patay ti kumpayna ken ni Simeon ngem dina met mapuntaan wenno makawit ti lakay. Mabalin ketdi a saan nga itulok ni Simeon ti pagammatan ken ni Patay. Napigsa ti pakinakemna ta saan nga agsuko a bastabasta. Napnoan iti pammati-- iti kararua, panunot, bagi ken rikna.

Malagip nga idi Enero 19, 2009, aldaw ti Lunes, nayospital ni Simeon. Nagtalinaed iti ospital iti dua a lawas. Idi Pebrero 2, aldaw ti Lunes, nayawid iti pagtaenganna nga awan pay ti puotna. Ket idi Pebrero 9, aldaw met la ti Lunes, inyawaten ni Simeon ti kararuana iti Namarsua kalpasan iti nakurang a makalawas a nakibinnalubal ken nakipinnerreng ken ni Patay.

Malagip ti apoko ti maysa a pagsasao: "Laglagipen nga uray pay dagiti Angheles, saanda a nasirsirib ngem ti Dios iti nalabes!"*