Diskriminasion, Arimbangaw ken Sakada '46

Ni Rudy Ram. Rumbaoa
Di Nakapapati, Ngem Pudno
Literary Contributor, Fil-Am Observer
Opinio, Page 4



NARISGO ti kasasaad ken pagtaktakderan dagiti Filipinos iti Estados Unidos kadagidi nagkauna a tiempo. Ti maysa a makagapu, kolonisado wenno sakup idi ti US ti pagilian a Filipinas ket gapu iti daytoy, awan ti makuna a kangatuan nga agturay wenno mangidaulo kadagiti Filipinos nga agtimek para iti pagsayaatanda. Ti 1924 Immigration Act ti mangipaganetget wenno mangipagarup a dagiti Filipinos ket aliens wenno US citizens gapu ta isuda ket masao a sangkapurok a tattao, ngem madasigdasigda kas makipagili wenno US nationals.

Racial Discrimination
Kas kadagiti sabsabali a puli a saan a puraw nga adda iti US, napadasan dagiti Filipinos ti racial discrimination. Masansan a maawagan dagiti Pinoy iti half-civilized, wenno awanan ti sursuro, awanan ti panagipateg ken saan a naannad iti trabaho ken aramid. Natibker ti panangkontra dagiti puli a puraw dagiti Filipinos agsipudta maipagarup nga isuda ti mangtrabaho ti trabahoda iti bukodda a daga. Naakusaran pay dagitoy a Filipinos nga aw-awisenda dagiti puraw a babbai tapno kumameng kadakuada.

Napabasol dagitoy a Filipinos nga isuda ti mangirugrugi iti krimen ken kinabayolente. Adu a pammabasol ken akusasion ti naawat ken nalak-am dagitoy a Filipinos, ngem ti kinapudnona, maysa laeng daytoy a wagas a pangperdi iti puli dagiti Pinoy kadagidi a tiempo. Kaaduan kadagitoy idi iti lallaki ket ti bilang wenno gender ratio iti nagbaetan dagiti Filipinos a lallaki ken babbai iti California ket 14:1 [sangapulo ket uppat kontra maysa]. Sa maysa pay, kakaayatan a kadua dagiti lallaki a Filipinos ti kompania wenno panakibarkada dagiti babbai no maikompara iti lallaki a puraw. Iti sabali a bangir, nababa a sueldo- daytoy ti nangitunda kadagiti Filipinos iti kinakurapay a situasion agsipudta dida kabaelan a bayadan ti upa ti napinpintas a pagyananda.

Ti ekonomia ti kangrunaan a rason no apay nga adda idi ti Anti-Filipino discrimination. Saanda a kakaayatan dagiti Filipinos gapu ta uray nababa ti sueldo, awaten dagiti Pinoy ti trabaho. Gapu iti daytoy, maibilang idin nga inagaw dagiti Pinoy ti trabaho dagiti puraw. Ket uray kasano a rigat ken ania a klase ti trabaho, saan a pagkedkedan dagiti Filipinos a tarabahuen--basta adda panggedan.

Gapu iti apal, timmaud ti gura dagiti puraw kadagiti Filipinos. Nagdarasudos dagiti caucasian Americans a nangirubbuat iti racial violence. Timmaud ti immuna a 'race riot' idiay Exeter, California, iti rabii ti Oktubre 24, 1929 kalpasan a pinadisi dagiti Filipinos dagiti Amerikano iti panagani ti Kadota figs ken Emperor grapes. Agarup 300 dagiti puraw a rimmaut iti kampo dagiti Filipinos, sadiay binakalda ida iti bato ken pinang-orda ti agarup 50 a Filipinos, kalpasanna, pinuoranda ti lugar ti paganian. Maipagarup nga adda 200 a Filipinos ti napapanaw iti dayta a distrito.

Ti Arimbangaw
Bimtak ti kadakkelan nga arimbangaw wenno riri iti Watsonville no sadino a ditoy ti masansan a pakasaedan dagiti Filipinos. Inadaptar ti Northern Monterey Chamber of Commerce [NMCC] ti anti-Filipino resolution.

Idi Enero 11, 1930, adda bassit a Filipino club a nangupa iti maysa a pagsalaan wenno dance hall [iti dua nga Amerikano] idiay Palm Beach. Ipagarup idi dagiti makipagili iti Watsonville nga isala dagiti Filipinos dagiti puraw a babbai a rason ti nagpungtotanda. Ket idi Enero 20, 1930, agarup 200 nga Amerikano ti napan kadagiti kalkalsada tapno anupenda dagiti makitada a Filipinos. Iti sumuno nga aldaw, rinaut dagitoy nga Amerikano ti dance hall. Dua nga aldaw kalpasanna, napangpang-or dagiti Filipinos ken maysa ti napapatay babaen iti aramid ti agarup 500 nga Amerikano ken mapapati pay a nangrakrak iti Filipino quarters iti dayta met la a lugar.

Idi Enero 28, 1930, napuruakan iti dinamita ti Filipino clubhouse iti Stockton. Idi bulan ti Agosto 1930, sabali pay a dinamita ti naipuruak iti kampo a nagturogan ti 100 a Filipinos iti asideg ti Reedley gapu iti panagprotesta dagiti puraw iti kaadda ti agarup 500 a Filipinos iti nasao a rehion. Nakapungtot ken nagunget dagiti puraw iti alegasion a gapu kadagiti Filipinos, bimmaba ti sueldo nga awatenda.

Napasamak met dagiti saan unay a dakkel nga arimbangaw iti komunidad dagiti Filipinos iti San Jose ken San Francisco, California. Naraut dagiti Filipinos kalpasan a tinengngel dagiti Filipinos ti trabaho dagiti Amerikano. Napabasol dagiti Filipinos iti kaaddada iti nasao a lugar a rason no apay a nagsuek ti balor ti fig, lettuce ken asparagus.

Nagpaut iti sumagmamano a tawen, maysa a grupo iti California nga idauluan dagiti American laborers ti nagiparit ken nagipawil iti iseserrek dagiti Filipinos iti US, kaarngi met laeng iti linteg kontra kadagiti Tsino ken Hapon. Idi 1929, nangipasa dagiti agpanpanday iti linteg ti California iti maysa a resolusion a nangisingasing iti Kongreso iti panakaipawil ti Filipino immigration. Nayon iti nasao a gakat ti panakapagawid dagiti Filipinos. Daytoy ti gapuna a kasla nairanrana iti "Great Depression" ti napasamak. Gapu kadagiti Filipinos, mapapati nga isuda't puon ti gulo.

Idi tawen 1935, impasa ti US Congress ti Repatriation Act a mangibilbilin iti panakapagawid dagiti Filipinos. Ngem kaaduan kadagiti Filipinos ti nagtalinaed iti California, imbes a nagawidda. Agarup 2,190 a Filipinos ti boluntario a nagawid idiay Filipinas.

Ti Maikadua a Gubat ti Sangalubongan ken ti Migrante a Filipinos
Idi tawen 1940 ken 1950, ti Stockton ti maibilang a kadakkelan a lugar ti komunidad dagiti Filipinos. Adda mapattapatta a lima a gasut ti bilangda, maikadua a henerasion dagiti ubbing a Filipinos, ken dimmakel pay ti bilangda gapu iti produkto ti nagtipon a panakikallaysa dagiti Pinoy iti sabali a puli. Nupay nalawag daytoy a tanda ti panagadu ti bilang dagiti Filipinos iti komunidad ti Estados Unidos, in-inut met laeng nga inawat dagiti Amerikano dagiti Filipinos.

Iti Maikadua a Gubat ti Sangalubongan, in-inut a nagbaliw ti ugali dagiti Amerikano kadagiti Filipinos. Iti ibebettak ti gubat, maparitan idi dagiti Filipinos a maikameng iti armada. Ngem idi 1942, pinalubosan ni Presidente Franklin D. Roosevelt dagiti Filipinos a maitipon tapno agserbi iti militaria. Adu dagiti Filipinos ti nakiranget kontra kadagiti Hapon iti mandar ti Amerika idiay Yoropa ken Asia. Dagiti dadduma, boluntario ti serbisioda.

Idi nagngudo ti gubat, inawat ken dinayaw dagiti Amerikano dagiti Filipinos. Naisubli ti respeto dagiti Filipinos kalpasan ti adu a tawen ti diskriminasion ken panakaikuspil. Gapu iti gubat, pinaneknekan dagiti Filipinos nga adda kalinteganda a makipagili iti Estados Unidos. Naamendaran ti Nationality Act of 1940 tapno maipalubos kadagiti non-citizens a maikameng iti armada tapno gundawayanda ti citizenship. Ngan-ngani agsapulo ribu dagiti Filipinos a nanggundaway iti daytoy nga opurtunidad.

Ti Sakada '46
Gapu iti Maikadua a Gubat ti Sangalubongan ken ti panakayakar ti kaaduan a trabahador ti plantasion iti armada ti Estados Unidos, nagkurang ti Hawaii kadagiti trabahador iti plantasion kalpasan ti gubat. Tapno agtalinaed ken agtultuloy ti panagandar ti industria iti kapinyaan ken kaunasan, pinalubosan ti US ti kiddaw a di mairaman manipud iti linteg ti imigrasion ken ti panagiserrek iti rinibribu a trabahador dagiti Filipinos iti armada ti US sakbay a naiwaragawag ti Philippine Independence idi Hulio 4, 1946. Umabot iti 6,000 a lallaki, 446 a babbai ken 914 nga ub-ubbing ti napan iti Hawaii kas "Sakadas" idi tawen 1946. Daytoy a bansada ti naawagan iti "Sakadas '46," a makuna a naisupadi iti immun-una a grupo ti migrante a Filipinos gapu ta mas edukado, nagbalin a produkto dagitoy ti American colonial education iti Filipinas.

Iti sabali a bangir, dagidi immuna a migrante a kaaduan kadagitoy ti napan iti US nga awan ti kinakuyogna, ngem idi agangay, simmaruno dagiti pamiliada. Kaaduan kadagitoy ti pamilia ken kabagian ti pre-war sakadas. Ti "Sakada '46" ti naudi, organisado a migrasion dagiti Filipinos a napan iti US. Iti post-war period, sabali a wagas ti panagadu ti Filipino migration iti US. Kaaduan kadagitoy ti kaasitgan a pamilia ti migrant Filipinos iti US- propesional, babbai ken ub-ubbing.

Ti Immigration and Nationality Act of 1965
Iti panagngudo ti panakaiserrek iti organisado a trabahador a Filipino, ngimmato ti bilang dagiti Filipinos a napan iti US idi tawen 1950s kas resulta iti panakapetision dagiti assawa ken annak. Ngem ti Immigration and Nationality Act of 1965 ti nangipalubos ti baro ken sabali a bansada ti migrasion dagiti Filipinos. Iti linteg, mapalubosan ti "dual chain" system of immigration- karaman ditoy ti mapili a kabagian wenno ti makuna a "relative-selective" ken ti "occupational migration."

Iti babaen ti "relative-selective immigration," dagiti Filipinos ti agpetision kadagiti kabagian ti migrante a nagbalin a US citizens.

Iti sabali a bangir, ti "occupational immigration" ti sungbat a pagkasapulan ti ad-adu pay a propesional, nangruna iti benneg ti medisina. Rinibribu a Filipino professionals- kaaduanna kadakuada ti doktor ken na-nurses, ti simmangpet iti US a karaman ti sibubukel a pampamiliada. Kaaduan a lugar a nakadistinoanda ti East Coast. Nabukel ti occupational distinction iti nagbaetan ti komunidad dagiti Filipinos iti East coast ken iti West Coast, karaman ditoy ti Hawaii.

Kas resulta ti "Dual Chain of Immigration," immadu ngarud ti bilang dagiti Filipinos iti US. Idi 1970, adda maipagarup a 343,060 a bilang dagiti Filipinos iti US; idi tawen 1980, ngimmato iti 782, 895; ken idi tawen 1990, adda 1,406,770. Iti naglabas a pito a tawen, adda mapattapatta nga agarup 80,000 a Filipinos ti legal a nagimigrasion iti US karaman ti rinibribu a nakikallaysa iti US citizens. Mapan ngarud a ngan-ngani aguppat a milion ti bilang dagiti Filipinos iti Estados Unidos ti agdama.

Ti California ken Hawaii ti kadakkelan iti bilang a pagnaedan dagiti Filipinos iti US, sarunoen ti Illinois, New York ken New Jersey. Ngem no sapasap, masarakan dagiti Filipinos iti amin a 50 nga estado ti US--*
____________________________