Ayat

Ni Rudy Ram. Rumbaoa

Di Nakapappapati Ngem Pudno

Fil-Am Obsever August 2011 Issue

Opinion Section, Page 5

AYAT

"INTA agpasiar!" Kuna ni Monja a napnoan ragsak.

 Adu dagiti kayatko nga aramiden ita nga aldaw, ngem kaaw-awat ti agtawen iti disiotso a balasitang nga anakko ti driver's permit na. Kayatna ti agpraktis nga agmaneho. Apagbiit a nagsarimaddengak kalpasanna kunak kenkuana, "Apay a dimo damagen ken ni Nanam no masangona?"

"Dinamagkon kenkuana," kuna ni Monja. "Kunana, ti panangisuro ti panagmaneho ket trabahom."

"Ala wen," kinunak. "Inta ngaruden!"

Kalpasan ti sumagmamano nga oras a panagmaneho ni Monja iti ikub ti War Memorial Stadium ti Wailuku, intarapnusmi ti nagturong iti McDonalds tapno gumatang iti milk shakes ken burger. Bayat ti panagtugawmi iti lugan kunak kenkuana, "Ita, ilawlawagmo man kaniak no apay nga imbubosko ti panawenko a nagisuro kenka a nagmaneho?"

"Gapu ta ay-ayatennak," insungbatna sa immisem.

Agpayso ti kunana.

Uray dagiti annak, kayatda met a maammuan no pudno nga ay-ayatentay' ida. Ta saan nga umdas iti panangisawang ti balikas nga "ay-ayaten" no di ket iparikna ti pudno nga anag dayta a balikas. 'Tay marikna ti kaipapananna. No sobra unay nga ipamaysa dagiti banag a pagproblemaantay' kadagiti annak, mabalin a patienda nga adda sabali nga anak nga ipangpangruna a saan la nga is-isuda. Ket no dadduma, masansan a dagiti negatibo imbes a positibo ti maibalikastayo kadakuada.

Maysa ditoy ti kasamayan a wagas a mangibinggas wenno mangiparikna dayta nga "ayat" ket babaen iti direktiba nga aksion, saan a mailikawlikaw: "No-Question-About-It." Simple a balikas iti panangisawang iti "ayat," ngem napnoan daytoy iti kaipapanan. Ta kadagupan amin a pammilin ti Dios kadatayo, ti "ayat" ti kangrunaan iti amin kadakuada [1 Cor: 13].

Ngarud, 'yulit-ulit daytoy a balikas agingga a maipasagepsep ti mensahe iti panunotda tapno dida pulos malipatan. Ket saan koma a makatubeng wenno maupay no bilang makaaramid dagiti annak iti saan a naimbag, no adda problema kadakuada, no dida tinungpal ti kayatmo nga aramidenda, wenno bilang nagballigi wenno mapaayda iti aniaman a salisal nga atendaranda- ti panangiparikna ti kababagasan dayta a balikas ti kaimportantean.

Ti "panagdayaw" ken "panagraem" ket maysa pay a wagas a pangipariknaan iti ayat kadagiti annak. No madayaw ken maraem dagiti annak iti aniaman a nagappuanan wenno naaramidda [uray pay no adda biddut], mapapigsa ti pakinakem dagiti nagannak a mangatur ken mangiturong kadakuada iti umisu ken nasaysayaat a pannakaisuroda. Ket gapu iti daytoy, saan la a dagiti annak ti aglak-am iti naimbag nga ibungana no di pay malag-anan ti rikna dagiti nagannak.

Kas agpang iti panagdakkel, maysa pay ti [i] "langa" a pakakumikomanda. Kas koma iti panangsirigda ti rupada iti sarming; nasken met nga ammuenda no natarakida a lallaki wenno nalasbangda a babbai. Wenno ti [ii] "ugali," kas koma no: ibagam a maipannakkelmo ida gapu ta ammoda a solbaren dagiti problema/di kakaayatan a situasion; wenno [iii] "dagiti aramidda," mailawlawag koma kadakuada no apay a naaramidda a naimbag ti maysa a banag; sabali pay iti [iv] "panangpadas," ta babaen iti daytoy a wagas, mapatalgedan met ti riknada nga ageksperimento iti maysa a banag no daytoy ket mangibunga iti naimbag wenno makapadakes kadakuada; [v] "ti abilidad," kas nagannak, bigbigen ti pigsa, talento ken kinasiribda; [vi] "dagiti aksionda," dayawen ida babaen iti positibo a wagas- makipagrikna no adda nakasaktanda, ken makipagrag-o no bilang adda pakaragsakanda; ken saan a mailaksid [vii] "dagiti maipabaklay wenno maipakumit kadakuada a responsibilidad." Ket babaen dagitoy, nalawag a maipaay ti ayat kadagiti annak.

Adda met dagiti alternatibo a mabalin nga aramiden no bilang di maibalikas daytoy iti personal. Kas koma no isuratmo nga "ay-ayatenka" iti cards wenno iti papel ket idanon daytoy iti sabali a tao. Dakkel a banag daytoy a pangipariknaan iti pudno a karirikna iti anak. Ket uray madagdagullit a basaen dagiti balikas a naikur-it, ti nasken, maipaset kadakuada ti linaon ti puso ket namnamaen a maawatanda ti anag ti mensahe. Ngarud, gutigoten ti bukod a bagi a maidanon dagita a balikas. Kasarita ida iti maysa nga aldaw, kalpasanna, suratan ida. Nabileg ti balikas ket itdenna kadagiti annak ti namnama no bilang dagitoy ket agsagsagaba iti sakit, wenno malidlidayan, naabak wenno napaay iti maysa a banag.

Ginasgasut dagiti babassit a bambanag ken adu a wagas ti panangiparikna iti "ayat" a kas koma iti "kinamanangngaasi" wenno "kinaparabur." Ket pudno daytoy. Iti 1 Corinto 13: 4-7 kunana: "Ti ayat naanus ken naasi. Saan a naimon ken napasindayag wenno natangsit. Saan a naalas ti kababalinna wenno naimut wenno nalaka nga agpungtot. Awan im-impenenna a sakit ti nakem. Saanna a pagragsakan ti dakes. Pagragsakanna ketdi ti kinapudno. Ti ayat ituredna amin a banag, mamati iti amin, mangnamnama iti amin. Ibturanna amin."

Saan ngarud nga agngudo ti ayat. Respetaren ida babaen iti kaasi ken ipaay ti parabur bayat iti pannakamulida. Saan a pakitaan iti dinudursok nga aramid ket tratuen ida kas iti kasisigud a panagdayaw iti sabali a tao wenno gayyem. Bay-am a duktalenda ti kinapositibo a panagpampanunot. Tarabayen ida kas napudno a tao uray pay no dimo kayat ti tignayda. Ti panagrespeto saanna a kayat a sawen a kanunongan wenno aprobaran ti aksion ti aramidda ken saanna pay kayat a sawen a dida lak-amen ti bunga ti aramidda. Kayatna ngarud a sawen nga ayaten ida uray pay no adda pannakapaay wenno adda minamaag a naaramidda.

Nabileg ken nabara ti ipaawat iti panangarakup kadagiti annak. Ti panangipaay iti agek wenno panangiggem iti dakulapda ket pakariknaanda ti dungngo ti maysa a nagannak. Ket bayat iti panagdakkelda, kallabayen wenno iparabaw dagiti takiagmo iti abagada- ti pisikal a panangsagid ket marikna dagiti annak nga adda kinatalgedda iti sidongmo.

Maysa pay ti regalo a kasamayan a kita ti parabur. No maregaloan dagiti annak, marikna ti nalaus nga ayatmo a napudno ken solido. Ta maysa met a gameng ti regalo- a pakalaglagipan. Maysa a napateg a banag. Makuna nga emosional ti pateg ti regalo, ken saan a mabaloran. Maysa a simbolo ti ayat a napnoan kaipapanan. Ta ti "ayat" ket pudpudno a gameng a nagtaud iti puso. Saan a gangandiong a gameng ti ayat.

AGARUP agalas siete ti rabii idi immay ni Monja iti kuartomi ken ni Baket. Al-alusiisen ken madandanagan ti rupana. "Diak maileppas daytoy," kunana.

Naammuak iti tungtonganmi nga adda dakkel a proyekto ni Monja a masapul a maipasa iti sumuno nga aldaw- saan pay a nakompleto ti nasao a proyekto. Iti panangilawlawagna dagiti banag nga aramidenna, mautobko a saan a makaanay ti tiempona a mangkompleto ken mangleppas iti nasao a proyekto.

"Monja, kasapulam ti tulongko?" Sinaludsodko.

"Ala man," kunana ket dagus a limmawag ti rupana.

Bayat iti sumaruno a dua nga oras, nagbadanganmi ken Baket tapno malpas ti proyekto. Nakaay-ayat dayta a rabii. Naragsak. Naipakita ken naiparikna ken Monja ti nalaus a panangipateg ken panagayatmi kenkuana. Naipasuli dagiti bukod nga aktibidad tapno matulongan. Maysa a wagas a nangibaliksan ti "ayat" babaen iti panangipaay ti sangkabassit a panawen iti sabali. Ti panaggaraw dagiti annak iti lubong, makipaggarawka met kadakuada. Makibagay, makipaset iti aktibidad, dagiti paggaayat, interes a proyekto ken uray pay iti pannakipatang kadakuada. Panangibubos iti panawenmo iti paginteresan dagiti annak.

Ipaayan koma dagiti nagannak dagiti annak iti pagpuonan tapno matennebda a mangsaranget kadagiti dumteng a pannakasuot saan la nga iti uneg ti pagtaengan, uray pay iti komunidad a paggargarawanda. Ti ayat napnoan met iti kinapisikal, emosional, kinasirib, pannakipaset iti kagimongan, ken kinaespiritual. Ta saan a mairaman ti ayat Iti pangabbong wenno panglapped ti tarigagay, wenno iti panangdungdungngo iti napalalo [spoiled brat], wenno maipabus-oy ti kayatda nga aramiden, wenno ayunan ida manipud iti bunga ti dakes nga aramid, wenno agkedked a mangipakat iti disiplina kadakuada, ken/wenno pagustoan ti saan a maikanatad a tignayda.*