RUMI, Mannaniw; VALENTINO, Santo

Jelaluddin Rumi

RUMI: Mannaniw iti Ayat ken Maka-DiosINDEKLARA ti UNESCO [United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization] ti tawen 2007 kas International Year of Rumi ken kas paset iti pannakalagip ti Maika-800 nga anibersario ti pannakayanak daytoy naindaklan a mistiko ken mannaniw iti Persia a pagsasao. 

Nagtao ni Jelaluddin Rumi iti Balkh, agdama nga Afghanistan idi Setiembre 30, 1207. Napan nagindeg ti pamiliana iti Konya, pagilian a Turkey, a sadiay ti dimmakkelan ni Rumi. 

Maysa nga espiritual a mangirsursuro ni Rumi idi panawenna, ken naawagan daytoy iti "pir" [inspirational and founder] ti Mevlevi Sufi Order [nabangon ti Konya wenno Turkey iti agdama, babaen dagiti pasurot ni Rumi. Am-ammo pay dagitoy kas Whirling Dervishes gapu iti kinalatakda ti praktis a whirling a kas porma ti dhikr- pananglagip iti Dios. 

Ti Dervish ket komon a termino a mangsanay ti tao nga agdadamo iti maysa nga aramid iti Sufi path; ken pormal a parte ti whirling ti seremonia ti Sama ken maawagan dagiti makipaset iti semazen-s].

Nagbalin a paggaayat, maibasa ken uray pay makanta dagiti daniw ni Rumi kadagiti Islamiko a pagpagilian- kas iti Afghanistan, Iran ken Turkey. Iti agdama, adu dagiti pagilian iti akin-laud a paset ti lubong ti napasurot ken nangbigbig ti aramidna. 

Iti kallabes, nainaganan ni Rumi kas bestselling poet ti America. Insurat ni Rumi kadagiti daniwna ti uniberso nga arapaap/paggugusto tapno as-asideg pay ti pannakirelasion wenno koneksion iti Namarsua.

Ti Dios nga indaydayawna ket Dios ti Ayat nga am-ammo iti inaldaw a panagbiagtayo. Ti espiritual a sirmata ni Rumi ket sensual, makipagragsak ken addaan iti karakteristiko ti nauneg a panagpampanunot. Bigbigenna ti nakaparsuaan ken dagiti ayup/animal. 

Paggaayatna ti kinamisterio ken awanan pasensia kadagiti nalastog ken napasindayaw. Daydayawenna dagiti lugar ngem dakkel ti panagbutengna ti kanayon a pannakaibaba unay ti tao. Kas kanayonna a pagsasao, "Importante ti Ayat- iti panangtrato kadagiti karruba ken no kasano ti pakainaigantayo iti Namarsua."

Pormal a naawagan ni Rumi iti Mawlana Jala ad-Din Muhammad Rumi. Kanayon a mairaman ni Rumi iti Sufism ken ti Mevlevi Order, am-ammo iti lubong kas Whirling Dervishes. 

Kunana a makipagrambaktayo iti Dios iti wagas wenno babaen ti panagdaniw, panagkanta ken panagsala. Masansan ketdi a pamatian ti Sufis a dagiti sinurat ni Rumi ket nagballigi gaput' kinaimportante ti Qur'an. 

Manipud iti pannirigan ti literatura, maibilang dagiti daniw ni Rumi kas kangrunaan no di pay ket kadakkelan ken impluensiado a daniw ken daytoy a pannakabigbig ti aramidna ket nagsaknap kadagiti mannaniw ti Persia nga agkalikagum a sumurot iti tugotna.

Dagiti daniw ni Rumi ket maidasig wenno mayasping iti libro ti Salmo ken Kanta ni Solomon. Nagsurat ni Rumi a kas agay-ayat iti Dios, pinadasna ti makipagkaykaysa no kasano ti kaadayo ti distansia ti nagbaetanda iti Dios. 

Mabasa ti kaaduan a daniwna a kas Daniw ni Ayat, ngem maibilang met dagitoy kas simbolo ti pannakipagrelasion ti tao iti Namarsua.

Ti Masnavi-ye Manavi ti kangrunaan nga aramid ni Rumi. No dadduma, maawagan pay daytoy iti Qur'an-e Parsi. Ti umuna a titulo ket naipatarus wenno naibalikas iti sabali a pagsasao a Rhyming Couplets of Profound Spiritual Meaning, ket ti maikadua kayatna a sawen The Persian Qur'an. Iti babaen ti agpadpada a titulo, dakamaten ditoy ni Rumi ti relihioso a lider ken ti kina-eskolar ken maibilang daytoy kas maysa kadagiti kapipintasan a trabaho iti mistiko a daniw a napaadda.

Innem a libro ti daniw ti linaon ti Masnavi-ye Manavi, nga amin dagitoy ket makapasagid iti rikna ti panangtunton ti tao iti Dios. 

Karaman pay iti nasao a libro ti ginasgasut nga estoria ti porma ti berso a mangiladawan no kasanot' panagrigat ti estado ti tao no mayadayo iti Dios, ken ti rag-o a sagrapen ti tao no makipagmaymaysa iti plano ti Dios.

Sabali pay a mabigbig a sinurat ni Rumi isu ti Diwan-e Shams-e Tabriz-i, nga insagutna iti ing-ingungotenna a gayyem--ni Shams. 

Indasig dagiti tattao daytoy a relasion da Rumi ken Sham a pumada iti Plato ken Socrates.  Naispiritual daytoy a trabaho ti Shams, kas iti platoniko a trabaho [karakterismo ti panagpinnateg ti dua a tao a saan a seksual] ti kadarrato a panangitrabaho ti pilosopia ni Socrates.

Iti agdama, adun a pagsasao wenno lengguahe ti nakaipatarusan dagiti daniw ni Rumi. Agtultuloy ti panangimpluensiana iti moderno a pampanunot, ken nagbalin payen a kanta ti sumagmamano kadagiti daniwna. 

Ti moderno ken agtultuloy a pannakaipatarus ken pannakailako dagiti aramid ni Rumi ti namagbalin kenkuana a maysa kadagiti kalatakan a mannaniw iti agdama a tiempo ken inartapanna ti kaaduan nga aramid dagiti mannaniw iti agdama a panawen.

San Valentino

 

VALENTINO: Padi, Martir ken Santo
ADUN ti nagkauna a Kristiano a martir ti agnagan iti Valentino. Dagiti Valentino a madaydayaw iti Pebrero 14 ket isu da Valentino ti Roma [Valentinus presb. m. Romae] ken Valentino ti Terni [Valentinus ep.Interamnensis m. Romae]. 

Ti umuna a Valentino ket padi ti Roma a nagbalin a martir idi AD 269 ken naitanem iti Via Flaminia. Ti relikia ni Valentino ti Roma ket makita iti Church of St. Praxed ti Roma, ken iti Whitefriar Street Carmelite Church iti Dublin, Ireland.

 

Nagbalin nga obispo ni Valentino ti Terni iti Interamna idi AD 197 ken makuna a nagbalin a martir bayat iti panagabuso a panagturay ni Emperador Aurelian. Kas iti umuna a Valentino, naitanem met iti Via Flaminia, ngem iti sabali a lokasion. Makita ti relikia ni Valentino ti Terni iti Basillica of St. Valentine ti Terni.

Rimmuar met ti maikatlo a santo nga agnagan iti Valentino a nadakamat iti nagkauna a martirolohia [martyrologies] iti babaen ti petsa a Pebrero 14. Mapapati a napapatay daytoy idiay Africa a kaduana ti sumagmamano a gagayyemna, ngem awanen ti sabali pay a pakasaritaanna.

Nagtalinaed a misterio agingga ita ti pudno a naggapuan ni Valentino ken no mano ti bilangda a San Valentino. Ngem adda pattapatta dagiti dadduma a daytoy a Valentino ket maysa a Romano a napapatay gapu iti panagkedkedna nga isuko ti kina-Kristianismo a pammati. 

Kuna dagiti sabsabali a historiador a ni San Valentino ket maysa a padi iti templo a nabalud gapu ti panangkontrana ti panagturay ni Claudius. 

Ngem asino man daytoy, mabalin a pudno nga adda Valentino gapu ti pannakakakali dagiti arkeolohista ti katakomba wenno panteon iti babaen ti datar ti nagkauna a simbaan a naidedikar ken ni San Valentino.  Idi 496 AD, intuding ni Papa Gelasius ti Pebrero 14 nga aldaw ti pananglagip ken panagdaydayaw iti kinamartir ni San Valentino.

Iti opisial a listaan dagiti sasanto [Martirolohia ti Romano] ti Katoliko a simbaan, nagtalinaed ti Pebrero 14 nga aldaw a panangrambak/pananglagip ken ni San Valentino, ngem gapu ti kinakurang wenno kinakisang ti impormasion maipanggep iti kinatao ken aramidna, naikkat ti pananglaglagip kenkuana iti Kalendario Heneral ti uniberso a liturhia ti venerasion, wenno panangbigbig ti kinasanto idi marebisar daytoy iti tawen 1969. Nairaman iti lokal a kalendario ti lugar ti Balzan idiay Malta. 

Adda pay la dagiti nagtalinaed a nangobserba ti Kalendario iti Ritual ti Romano manipud ti Tridentine Calendar agingga iti tawen 1969 a no sadino a ditoy ti nakarambakan ti umuna a fiesta ni San Valentino agingga iti tawen 1955 idi ipaababa ni Papa Pius XII ti pannakadakamat ti nagan ni San Valentino no maangay ti misa. 

Nagtalinaed ketdi a panglaglagip babaen ti Traditionalist Roman Catholics a mayannatup iti otorisasion ni Papa Benedict XVI a motu proprio Summorum Pontificum idi Hulio 7, 2007, a mausar ti General Roman Calendar of 1962 ken ti liturhia ni Papa Juan XXIII a 1962 edition ti Roman Missal, ken, kas Simple a Fiesta babaen ti panangusar ti Traditionalist Roman Catholics ti General Roman Calendar ti 1954.

Ni San Valentino ti Santo a Patron dagiti agtutubo, ayat, dagiti agayan-ayat, naragsak a panagdenna dagiti agasawa, dagiti agayan-ayat a nagtulag iti panagasawa, affianced couples, agay-aywan kadagiti alimbubuyog, dagiti adda nasakitna a kissiw, pannakatalimudaw/agkulipattay, dagiti kablaaw, peste, ken dagiti agbaniaga. Irepresentar iti ladawanna ti tumatayab ken sabong ti rosas.



RUMI, Mannaniw; VALENTINO, Santo

Rudy Ram. Rumbaoa

Di Nakapappapati, Ngem Pudno

Fil-Am OBSERVER, February 2012 Issue

Opinion Section, Page 5