Jesus, Santa Klaus wenno Sekular Krismas?

[Nabulod laeng ti ladawan a naaramat]

APAY no matappogan ti bulan ti Setiembre, mangrugin nga agal-allangogan ti nagan ni Santa Claus iti lapayag dagiti ubbing? Ket bayat ti yaasideg ti Paskua, alaen dagiti ubbing ti papel ken lapis sada ikur-it wenno isurat dagiti bukod a wish-lists; kiddawenda dagiti regalo a kayatda iti krismas, wenno dagiti kayatda nga ited kada Nanang ken Tatang, kada Lolo ken Lola, ken ni Manong wenno Manang, para kadagiti gagayyem, am-ammo ken asideg iti pamilia.


Apay nga ad-adda a saludsodenda ti maipanggep ken Santa Claus? No asino isuna wenno ania ti langana? No sadino ti pagyanan wenno paggapuan daytoy butiog ken puraw ti barbasna a lakay? No apay nga agited iti regalo kadagiti ubbing? No apay nga agsingsingpetda tapno maawatda ti ited a regalo ni Santa Claus? No apay a naugalianen ti agibitin iti medias iti krismas tri?


Ngem saan kadi a ti Paskua ket isu ti pannakarambak ti pannakayanak ni Nino Jesus--ti Messias? Wenno nakurang kadi wenno saan nga umisu ti panangilawlawag dagiti nagannak kadagiti annakda no ania ti puon ken makagapu nga agrambak ti sangalubongan iti Paskua?




Ni kadi Santa Klaus wenno Nino Jesus?

Kuna ti maysa nga artikulo nga impablaak ti nalatak a pagiwarnak iti US a mabalin kano a marambakan ti Paskua nga awan pakainaigan iti pammati, sekta, wenno relihion. Ania? Marambakan ti Paskua a saan a maipanggep wenno maigapu iti Nasantoan a Banag? Kuna ti nagsurat, "secular christmas."


Ikalintegan dagiti kristiano a ni Nino Jesus ti rason ti panangrambak iti Krismas. Ngem suppiaten met dagiti sekular a grupo daytoy a pammati. Kunada, rinambakan dagidi pagano ti winter solstice a kas naugalian nga awan pakainaigan ti pammati, relihion wenno maibasar iti Nasantoan a Surat. Ket nagbalinen a tradisional dayta a panagrambak kadakuada. 

No anagentayo, nakaim-imposible dayta! Ngem ala, no isu ti pagragsakanda, bukodda dayta a pammati ken pannirigan. Ta rambakan ti kaaduan daytoy napateg nga aldaw iti sabalisabali a pagrasonan.


No kitaen ken bukitkitantayo ti depinision ti kayat a sawen ti balikas a Christmas- Paskua, Nangina nga Aldaw: Pannakaipasngay ni Jesu-Cristo. Nakaaawat ngarud a ti Paskua ket mainaig iti Nasantoan a Banag. Ta kunana pay: "Ti Paskua ket selebrasion wenno panangrambak iti pannakayanak ni Nino Jesus, a maawagan pay iti Messias ken Mannubot."


Ti Christmas ket isu ti Cristesmaesse, kayatna a sawen "Christ's Mass"--tinawen ti pannakarambak ken pananglagip ti pannakayanak ni Jesu-Cristo, ken maobserba daytoy nga aldaw iti tunggal Disiembre 25 babaen iti binilbilion a tattao iti lubong. Daytoy a fiesta ti makuna a sentro ti tawen ti Liturhia Dagiti Kristiano, ken isu pay ti pagnguddoan wenno mangrikep iti panawen ti adbiento ken pangrugian ti sangapulo ket dua nga aldaw ti Christmastide. Daytoy ti sibubukel ken enteremente a parte ti Paskua ken dadduma pay  a naisangsangayan/napateg nga aldaw ti panawen wenno tiempo.


Kuna ti Nasantoan a Biblia a ni Jesus ti bugbugtong nga anak ti Dios. Ngem puera delos buenos, adda dagiti sekta ken relihion a nakikappenganda a dida patien wenno adda dagiti saan a mamati iti daytoy. Ngem aniaman wenno sadino ti turong ti agos ti pammati ti maseknan a tao, awan makuna a diperensia--ta maymaysa ti Dios Apo a pagrukbaban ti amin.


Ngarud, awan ti mabalin nga agkuna a daytoy a sekta, grupo ti pammati wenno relihion ti kapupudnoan ken pakaisalakanan. Ti mismo a bagi ti makuna a sibibiag a templo ti pammati. Sika a mismo ti makaisalakan iti bagim babaen ti panangaramid ken panagtungpal kadagiti pagayatan, pakaay-ayoan ken bilbilin ti Dios.


Arigna maysa a pagadalan a pagsakduan iti naimbag a sursuro ti Nasantoan a Balikas ti Apo dagiti relihion, sekta ken grupo a nakikappengantayo. Amin dagitoy tumulong a mangmuli kenka tapno mapasanto, manglukat ti nakullaapan a panunot gapu't pananglangeb ti dakes a tarigagay wenno panagem iti biag, wenno agbalin nga instrumento tapno makoreher wenno malinteg ti killo nga aramid. Agbalinda amin a rangtay tapno mayasidegka iti Apo. Daytoy ti komunikasion iti Apo. Ti laeng diperensia isu ti doktrina nga ipatpatungpal ti tunggal sekta, relihion wenno grupo ti pammati a nakikappengan. 

Wen pudno, adda padi, ministro ken no ania dita a napusgan a mangikasaba iti Sao ti Dios- ngem amin dagitoy ket bukod a pili dayta a tao nga agserbi iti Dios- ti mangikasaba iti pagayatanna. Maymaysa ti gagem, "Ti agdayaw, agrukbab, agdawat/mangidawdawat, mamakawan ken agdawat iti pammakawan ken agyaman iti Dios."
 
Ni Jesus a mismo ti Paskua. Isu ti sentro ti amin a kas kuna ti pagsasao nga "Jesus is the reason why we celebrate the season." Isu ti maikadua a persona iti "Holy Trinity." Puera delos buenos kunak manen, adda latta dagiti tattao a saan a mamati iti daytoy. Ket mairugi ken maileppas ti amin a panangurostayo no agkararagtayo, "Iti nagan ti Apo, ken iti Anak, ken iti Espiritu Santo. Amen."


Ngarud, ti aldaw ti Paskua ket "Nasagraduan nga aldaw para kadagiti kristiano." Ta imposible a marambakan ti Paskua a saan a maibasar iti kinarelihioso wenno kadawyan a naespiritual, wenno saan a maipapan iti Nasantoan a Banag. Ti agrambak iti "sekular a krismas" ket saan nga imposible a mapasamak. Mapasamak ken maaramid latta ti sekular a krismas ta dayta ngarud ti pagayatan ti tao a maseknan--ta isu ngarud ti kayat ken bukod a pagrasonan ken pammati. Ngem no panunoten, arigna a "moron" wenno saan a makaaw-awat daytoy a tignay ti tao no irupirna ti agrambak iti sekular a krismas no agdadata a ni Nino Jesus ti rason ti panagragsak.


Napeklan a kristiano ti pagilian a Filipinas. Ket pudno, saan a mailibak dayta. Ket no sadino man ti papanantayo, balontayo dayta a pammati. Rambakatayo ti Paskua gapu ta isu ti pammatitayo. Ngem kunak manen, adda latta met dagiti saan a mamati iti Paskua, ken no ania ti pudno a kaipapanan ti Paskua kadakuada. Ngem apay ngata a dagiti dadduma, ad-adda a tumpuar ti nagan a Santa Claus no kastoy a tiempo?


Asino aya daytoy a Santa Claus? Ni Santa, am-ammo pay a kas St. Nicholas- nga isu kano ti Ama ti Krismas, Kris Kringle, wenno "Santa." Ni Santa Claus ket makuna a maysa a mitikal a pigura- binalabala laeng ti panunot wenno/ken saan a pudno; ken legendary--a mainaig kadagiti yelendo wenno/ken sufisiente a panaglatak, a pamatian ti kaaduan a kultura iti deppaarna ti laud a pagpagilian. Kunada a daytoy a Santa ket agited ken agisagut iti regalo kadagiti ubbing iti bisperas ti Paskua wenno iti aldaw ti fiestana [ni Santa Claus]- Disiembre 6.


Ti moderno a pigura, nagramut wenno nangrugi ti "Santa" manipud iti Dutch figure ti Sinterklaas, a mapapati nga adda paset wenno partena iti 'hagiographical" a sarsarita idi ugma maipapan ken ni St. Nicholas nga agiited iti regalo kadagiti ubbing no panawen ti Paskua. Iti aggassideg ken agkaarngi nga estoria ti maipapan ken Basil of Caesarea ket dagiti tradisional a pammati, kostumbre, sarsarita idi ugma, agraman ti agkaarngi a naratibo ken ritual ti ethnolinguistiko a komunidad ti Greek ken Byzantine. Mapapati nga Enero 1 ti aldaw ti fiesta ni Basil ken maikonsiderar a daytoy ti aldaw iti panagsisinnukat ken panaggiinnawat iti regalo idiay Greece.


Ket segun iti tradision ken sarsarita a namuanganay pay manipud idi 1820s, agnaed ni Santa Claus iti North Pole a kaduana dagiti magical elves, ken siam a makatayab a reno wenno dadakkel a klase ti ugsa.


Manen, puera delos buenos, adda latta dagiti tattao a pilida ti di mamati ken Jesus wenno saan a makipagrambak iti pannakaipasngayna. Kunada, nadalus kano ti konsensiada a makipagrambak iti Paskua. Ket iti bukodda a kapanunotan ken pammati, tinawen a rambakanda ti Paskua iti sidong dagiti pampamilia, am-ammo ken gagayyemda nga adda latta iti sidongda ti pigura ni Santa Claus. 

Ngem apay ngarud nga awaganda ti krismas? Manen, marambakan ti krismas a panglagip iti pannakayanak ni Jesu-Cristo a saan ket nga agkiddaw ken agdawat iti regalo ken Santa Claus.


Kuna dagiti dadduma nga agpalpaliiw iti bukod a panangabisig ken pammatida, ti [kano] panangrambak iti krismas ket saan a maipanggep no asinoka, no siasinoka, no sika ket kristiano wenno saan, wenno mamati ken saan ken ni Jesu-Cristo. Bukod [kano] a pili ti maysa nga indibidual ti relihion ken pammati iti panangrambak ti Paskua. Ngem no panunoten a naimbag, kasla saan man a nainkalintegan dayta a rason. Ketdi, gundawayan ken rabsutenda ti pudno nga anag ken kaipapanan ti kinaimportante daytoy a "religious holiday" manipud kadagiti mamati ken deboto.


Adu a klase ti sekta, relihion, grupo ti pammati ken adu a wagas no kasano ti panangipaduyakyak iti pammati. Adu a klase ti panagdaydayaw ken panamati. Ngem maymaysa ti turongen amin dagitoy--iti Dios.


Ket wen, awan koma ketdi ti agbalin a problema kadagiti mamasirib, makaawat ken kadagiti addaan iti nadalus a konsensia. Kamaudiananna, nawaya ti tao a saan a gapu ta kayatna nga ipeksa ti karirikna, ti agdayaw wenno agrukbab--ngem maysa daytoy ketdi a mangipakita ken mangiparikna ti ragsak a makaay-ayo a kas met iti kayat nga aramiden ti dadduma.


Ti pannakarambak ti Paskua ken winter solstice ket isut' kangrunaan a mabigbig a fiesta ken selebrasion dagiti pagpagilian iti sangalubongan. No daytoy man a Paskua ket marambakan a mainaig iti Nasantoan a Banag wenno religious events, secular anniversary, ken/wenno kas aldaw a pagnegosio- maadaptar iti lokal a kondision kas mangparegta ti okasion ta daytoy nagbalinen a kultura a pagtitinnawidan. 

Ket iti labes dagiti aplaya, wenno kadagiti nalalawa a taaw a nagbabaetan, nawada wenno adda bukod a pili iti panangrambak ti Paskua ti nagkaadu a puli, sabalisabali, nadumaduma a kita ti tao nga agbibiag ditoy lubong; ket daytoy a Paskua--mangipakita laeng a tradision no kasano ti kinaimportante daytoy naisangsangayan nga aldaw.




JESUS, SANTA KLAUS WENNO SEKULAR KRISMAS?
Rudy Ram. Rumbaoa
Di Nakapappapati Ngem Pudno
Fil-Am Observer December 2012 Issue
Opinion Section, Page 5