Agtaeng Koma ti Ragsak Uray Adda Pannakaupay ken Mapnek iti Kabaelan nga Aramiden

Di Nakapappapati, Ngem Pudno
ni Rudy Ram. Rumbaoa
Fil-Am Observer, March 2013 Issue
Opinion Section, Page 4

[Nabulod laeng ti ladawan a naaramat iti salaysay]

ITI amin a klase ken langa ti sakit iti panunot, nasken unay ti pannakapatanor ti naragsak a panagkita iti biag.

Adut' masakit a kasla ubbing ti riknada, a para kadakuada, uray no dagitoyen ket nataengan. Maluksawda no saanda a magun-od ti kayatda a gun-oden. Saan koman nga inuubing ti panagpampanunot dagiti nataengan. Ta kinapudnona, saan a kanayon a maaramidtayo dagiti banag a kas iti kayattayo idi ubbingtay' pay laeng. Masapul a surotentayo ti makidanggay kadagiti sabali a tattao, uray pay makuna nga aggiddiat 'ti kapanunotantayo. Nalaka unay ti agaramid kadagiti biddut a mamataud iti kina-irteng kadagiti riknatayo, ket dagitoy ti mangted ti riribuk iti bukodtayo a panunot.

Panagkatawa ken panangipalubos nga aglua ti maysa a tao ti kasamayan nga agas ti pannakasaaw ken pannakaupay. Dagitoy ti nalawag nga insagana ti nakaparsuaan a mamaglukay kadagiti nairteng a rikna ken mangisubli kadatayo iti kadawyan ken gagangay a kita ti panagbiag.
 
Dikay' pay napaliiw aya a narigat nga agkatawa ken agsangit ti maysa a tao a napalalo unay ti panakapulpulkokna? Mabalin a padasenna, ngem mapilpilit dayta a rikna, nalabit gapu ta, ti la kabukbukodanna a pannakapaay ti pampanunotenna. No ti tao ket isut' managatap, mabalin a padasenna a rukoden dagiti panagem ti sabali iti aglawlaw wenno aglikmutna.

Adu dagiti kakastoy a tattao iti agdama, puera delos buenos, ti addaan iti nakakaskasdaaw a lagip. Saanda a malipatan uray dagiti babassit a banag. Mapaliiw pay a siaannad ken maiyuloda pay ti amin a naliday a napasamakda, santo ket manayonan. Dagitoy a pagilasinan ti mangibaga nga adda naun-uneg a kita ti pannakariribuk ti panunot wenno isipda. Masapulda ngarud ti tulong a mabalin laeng nga itden ti maysa a panagadal iti kasasaad ken panagtaray ti panunot ken ti isip.

Dagitoy a tattao ti saan a paidalan laeng kadagiti agdadamo wenno agsursuro. Nakakaskasdaaw a banag ti nasayaat a lagip wenno tanda, ngem adda met dagiti tiempo ti pannakalipat. Saan a nalaka daytoy a banag, aglalo no ti tao ket nadangran, nadisgrasia wenno nasugat. Ngem no kayattayo a nanamen ti nasayaat a salun-at, mabalin ngata nga adda dagiti banag a rumbeng ken masapul a lipatan.

Napaliiw a kaaduan nga agsagaba iti kastoy a sakit ti mangpampanunot laeng kadagiti bukodda a bagi. Saan a nakakaskasdaaw daytoy. Addaantayo amin iti kasta a karirikna, ngem aramaten dagitoy a tattao ti agparang a pagilasinan iti sakitda kas ti panagsarua, sakit ti ulo, ken napardas a panagpitik ti pusoda a manggun-od iti kayatda a gun-oden. Mabalin a saanda a bigbigen ti agdama nga ar-aramidenda, ngem pilitenda dagiti kameng ti kaamaan wenno pamiliada a sumurot iti pagayatanda.

Ta no maminsan, tumaud ti maysa a banag a kasla saan a nasayaat, naim-imbag no irugi metten a pagsasaritaan. Isut' kasayaatan a panangiruar iti maysa a parikut tapno maadal ken mapagsaritaan. Lappedanto daytoy ti umuk-ukuok ken mapenpen a gura [iti tunggal maysa] a mangnayon a mangpabara iti parikut ket iti kamaudianna, mabalin a mangdadael iti nasayaat a panaggagayyem, iti pagtaengan wenn iti pagtrabahoan.

Saan koma a pagtuoken gapu iti panagpampanunot kadagiti babassit a pannakapabain ken panagpungtot a mabalin ken masapul a maatur iti kabiitan a panawen. Pagsaritaan koma dagiti aggayyem, agasawa ken agkatrabahoan ket lipatenda ti napasamak. Ti panangdagdagullit kadagiti saan a naragsak, dagiti innapal wenno ania dita a kapadasan iti napalabas ket daytoy laeng ti mangdegdeg ken mangiturong iti ad-adu pay a riribuk. Agbanagto daytoy nga awan ti ragsak ngem ketdi, agtuokda amin. Adda dagiti tattao a tumulong kadagiti pada a parsua, ket iti panangaramidda iti daytoy, magun-odda ti sabali a rukod wenno tukad ti naimballigian a panagbiag.

Maysa kadagiti kapatgan a banag wenno gameng a makupikopan ti tao iti biag ket isu ti kaadda ti sangkabassit nga innangaw wenno pagkakatawaan a banag. No masursurotayo ti agkatawa, uray saan a nakakatkatawa, ket malipatantayo iti apagapaman a kinatuok ti biag, makuna a mabalintayo a parmeken dagita a riribuktayo. Saan a kanayon a magun-odtayo ti kayattayo a gun-oden, ket uray no daytoy ket mabalin a makaiburay iti pagimbagantayo para iti masakbayan. Adu dagiti mabalintayo a pagyamanan, uray no adda pannakaupay.

Kas iti sabong, masansan a dayta a sabong a mabungon kadagiti siit ti pannakaupay. Saantayo a basta alaen ti maysa a banag satayo ibati iti sabali. Isut' gapuna nga agtaeng koma ti ragsak uray adda pannakaupay. Dakkelto a banag ti ipaay ti espiritu a mangagas iti isip ken ti bagi.

Kasta met a masapul a liklikan ti nalabes a panagambision. Agpayso nga adu ti mabalin nga itulong ti maysa a babai wenno lalaki iti asawana, ngem masapul a bigbigenna a saanna a mabalin a balbaliwan ti sibubukel a kinatao ti asawana. Kasta met kadagiti aggayyem ken agkatrabahoan, rumbeng koma nga agbinnigbigda kadagiti kabaelanda nga aramiden-- tay kunada, adda kabukbukodan nga akem ti tunggal tao. Adda latta met dagiti babbai wenno lallaki [puera delos buenos] ti agbiddut a mangdagdag kadagiti assawada tapno agtrabaho iti nalabes ngem iti kabaelanda.

Kasta met kadagiti aggayyem ken agkatrabahoan, awan ti sabali a panggepda no saan a ti ayatda a mangpennek iti minamaag nga ambisionda. Nasaysayaat nga amang ti panagbalin ti babai/lalaki a naragsak ken mapnek iti trabahona, ngem iti panangpadpadasna a manglabes ti kabaelanna ken mabalin a pakadadaelan ti salun-at ken ti isu amin a masakbayanna gapu iti pannakasaawna a dumanon iti kasta a rukod.

Iti sabali a bangir, adu met a babbai/lallaki ti nagbalin a balo a nasapa gapu ta rinunot ti asawana ti bagina gapu iti ayatda a mangpagusto iti assawada. Awan dumana daytoy kadagiti aggayyem ken agkatrabahoan...

Paset ti maysa a babai ti panangasikasona iti pagtaengan ken kadagiti ubbing, ket palubosanna ti ama a mangged iti agpaay iti kaamaan. Insagana ti nakaparsuaan ti babai iti kasta nga akmen, ket ditoy ti paglainganna. Mabalin nga addanto tiempo a ti babai ti mangged, ngem naragragsakto nga aramidenna ti naikari nga akemna iti uneg ti pagtaengan.

Kasta met kadagiti aggayyem ken agkatrabahoan, rumbeng koma nga aramidenda ti naited kadakuada a trabaho tapno maliklikan a tumaud ti gurang-gura. Agsisinnuroda ketdi a saan a mangipalapal kadagiti banag a mangwaswas iti nairut a panaggayyem. Dida koma agipapan iti awan kapnekanna nga ebidensia tapno agtalinaed ti linnangen ti tumunggal maysa kadakuada. Mapnekda koma iti kabaelanda nga aramiden.
 
Makatulong ti panagbasa kadagiti nasayaat a klase ti libro a manglipat ti pannakapaay ken pannakaupaytayo. Parang-ayentayo ketdi ti pammati iti masakbayan. Iti tengnga ti adu a pakariribukan, sitetengngel pay laeng ti Dios iti timon. Isu pay laeng ti agturay, saan laeng a kadagiti biang dagiti nasion, no di pay ket ti biagtayo. Ammona ti kaimbagan nga agpaay iti tumunggal maysa kadatayo.