Ne, Apay a Nagsusuppiatanda ti Panakaipasngay ni Jesus?

Ni Rudy Ram. Rumbaoa
Di Nakapapati, Ngem Pudno
Literary Contributor, Fil-Am Observer
Page 6, Opinion Section, December 2009 Issue



Ti Paskua, masansan a maiturong iti Aldaw ti Paskua wenno "Christmastide" --- ti agtinawen a maangay a naisangsangayan nga aldaw para kadagiti Kristianos a marambakan iti Disiembre 25 iti Julian Calendar, daytoy nga aldaw ti pagdayaw iti panakaipasngay ni Jesus a taga-Nazareno.

Ti balikas a Christmas babaen iti depinisionna kayatna a sawen, "selebrasion wenno panangrambak iti panakayanak ni Nino Jesus, a maawagan pay iti Messias ken Mannubbot.

Ammotayo amin a ni Jesus ket isu ti bugbugtong nga anak ti Dios, ngem puera delos buenos kadagiti sabali ti sekta ken relihion a nakikappenganda-- dida patien daytoy. Ngem aniaman kadagitoy ti agos ti pammatim, maymaysa ti Dios Apo a pagrukbaban ti amin. Awan ti agkuna a daytoy a sekta wenno relihion ti kapupudnoan ken pakaisalakanan. Sika a mismo iti makaisalakan ti bagim babaen iti panagtungpalmo iti pagayatan ken bilbilin ti Dios.

Adu dagiti mamati a kasla maysa a pagadalan ti sekta wenno relihion. Idiayka nga agsakdu kadagiti Nasantona a balikas ti Apo. Ti lang makuna a diperensia dagitoy, ti doktrina nga ipatpatungpal ti tunggal sekta wenno relihion a nakikappengan. Adda padi, madre, pastor, ministro ken no ania dita a napusgan a mangikasaba iti Sao ti Dios. Ngem amin-aminda, maymaysa ti gagemna-- "ti agdayaw, agrukbab, agdawat iti kaasi, ken agyaman iti Dios."

Ni Jesus a mismo ti Paskua. Isu ti maikadua a persona iti "Holy Trinity," ngem puera delos buenos kunak manen, adda dagiti dadduma a tattao a saan a mamati iti daytoy]. Ket mairugi ken maileppas ti panangurostayo no agkararagtayo, "Iti nagan ti Dios Ama, ken iti Anak, ken iti Espiritu Santo. Amen."

Ngarud, ti aldaw ti Paskua ket "Nasagraduan nga Aldaw para kadagiti Kristianos."

Ngem Apay a Nagsusuppiatanda ti Aldaw a Panakaipasngay ni Jesus?
Ti Natibidad ni Jesus, no sadino nga isu ti nangibasaran iti sistema ti Anno Domini [AD] a panagpetsa ti aldaw, maipagarup a napasamak iti nagbaetan ti 2 ken 7 BC [Before Christ wenno Sakbay ni Cristo]. Saan met a ti Disiembre 25 iti aktual a panakaipasngay ni Jesus ngem ketdi, maipagarup a napili ti nasao a petsa tapno makipada iti piesta dagiti Romano wenno ti "Winter Soltice."

Iti moderno a kostumbre ti naisangsangayan nga aldaw karaman ditoy ti panagisagut iti regalo, selebrasion iti simbaan ken ti panakaipabuya wenno panakaibisti ti nagduduma a dekorasion. Dagitoy a dekorasion a kas iti Christmas tree, dagiti nagduduma ti marisna a christmas lights, miselto, nativity scenes ken holly.

Maitudo pay a ni Santa Claus, ti kunada nga Ama ti Christmas/Paskua-- nupay iladawanna ti dua nga agsupadi nga orihinal a pigura, ket popular a pigura ti mitolohika ken masansan nga agisagut kadagiti regalo iti tiempo ti Paskua. Mapapati a ni Santa ti nagbalin a resulta ti makuna a sinkritisasion iti nagbaetan ti San Nicolas ken dagiti elemento manipud iti pagan Nordic ken mitolohika ti kina-Kristiano, ken mapapati nga orihinal a timmaud daytoy a pigura idi 19th century media. Ngem ne, apay nga ad-adda nga agallangogan ti nagan ni Santa Claus kadagiti ubbing imbes a Nino Jesus iti aldaw ti Paskua? Saan kadi a ti maladaga a Jesus ti sentro ti Paskua?

Manen, marambakan ti Paskua iti intero a populasion dagiti Kristianos. Ngem uray pay dagiti saan a Kristianos, makipagrambakda met a kas sekular [agrambak a saan a maipapan iti nasantoan a banag] ken piesta kultural. Gaputa naugalianen iti agited ti regalo ken sabsabali pay nga aspeto iti aldaw a naisangsangayan a mangpadaeg ken mangparungbo iti aktibidad ti ekonomia kadagiti agpada a Kristianos ken saan a Kristianos-- nagbalin a kangrunaan a pasken ti Paskua iti kaaduan a babassit a negosiante.

Kadagiti naglabas a tawtawen, inawat dagiti mannurat a Kristianos a ti Paskua ket aktual a petsa iti panakaipasngay ni Jesus. Nupay kasta, iti nasapa nga 18th century, sumagmamano nga eskolar ti nangrugi a nangisingasing tapno maisapulan iti alternatibo a panakailawlawagna daytoy.

Sinupiat ni Isaac Newton a ti petsa ti Paskua ket napili tapno makipada iti petsa ti winter soltice, nga idi un-unana a panawen isu ti maipagarup a Disiembre 25.

Idi tawen 1743, sinupiat met ni Paul Ernst Jablonski, maysa a Protestante nga Alemania, a nailugar laeng ti Disiembre 25 tapno makipada iti Roman solar holiday "Dies Natalis Solis Invicti" ket gapu iti daytoy, nalaokan iti kina-Pagano ti pudno nga akem ti simbaan.

Idi 1889, insingasing ni Louis Duchesne a ti petsa ti Paskua ket naipadto wenno mapattapatta a kas siam a bulan kalpasan iti panangipakdaar ti anghel ti Dios ken ni Maria nga "Agsikog" idi Marso 25. Daytoy ti makuna a tradisional a petsa a panagsikog ni Maria.

Saan nga ibaga ti Baro a Testamento ti petsa ti panakaipasngay ni Jesus. Ngem iti AD [Anno Domini] 200, insurat ni Klemente ti Alexandria, nga adda grupo dagiti taga-Ehipto ti nagrambak ti natibidad iti Pachon. Daytoy a petsa ket makipada iti Mayo 20.

Saan met a dinakamat ni Tertullian ti maipanggep iti Paskua a kangrunaan nga aldaw ken piesta iti simbaan ti Romano idiay Aprika.

Insingasing ni Sextus Julius Africanus a sinikog ni Maria ni Jesus iti spring equinox. Ti petsa ti equinox ket Marso 25 iti Kalendario ti Romano. Gapu iti daytoy, kaawatan a ti panakaipasngay ni Jesus ket napasamak iti bulan ti Disiembre.

Ti De Pascha Computus, napataud daytoy a kalendario iti piesta iti 243, itudona a ti Marso 28 a kas petsa ti natibidad.

Idi 245, iti biang ni Theologian Origen of Alexandria kunana a, "Dagiti laeng managbasol [a kas ken ni Pharaoh ken Herodes] ti mangrambak iti panagkasangayda. Iti 303, kuna ni Arnobius, maysa a Kristiano a mannurat, nga uyawen ken ababien ti kapanunotan a mangrambak iti panagkasangay dagiti didiosen [ngem maipagarup idi a ti Paskua ket saan pay marambakan iti dayta a panawen].

Iti nagkauna a reperensia iti panakarambak ti natibidad iti Disiembre 25 ket masarakan iti Kronograpia ti 254, manuskripo a naurnong ken naipenpen idiay Roma idi 354. Iti daya, rinambakan dagiti nagkauna a Kristianos ti panakaipasngay ni Jesus a kas paset wenno parte ti Epipania [Enero 6], ngem iti daytoy a piesta, naipamaysa wenno naipokus iti panagbuniag ni Jesus.

Naitandudo ti Paskua iti Christian East a kas parte iti panangbiag wenno panangpapigsa ti Katolisismo kalpasan iti ipupusay ti pro-Arian nga Emperador Valens iti Gubat ti Adrianople idi 378. Nayam-ammo ti piesta ken ni Constanipole idi 379, ken ni Antioch iti maipagarup 380.

Napukaw ti panagrambak kalpasan a naglusulos ni Obispo Gregory ti Nazianzu idi 381. Ngem binaliwan nga inyam-ammo ni John Chrysostom idi 400.*
___________________________________