Masapsapa a Pumusay Dagiti Lallaki, ngem At-atiddog ti SALE-da

[Nabulod laeng ti ala a ladawan a naaramat]

MABALIN a kasta. Apay? Gapu kadagiti nagduduma a rason ken pammati maipapan no kasano nga agaramid ti rumbeng wenno agtignayda a sitatakneng; ta ipagarup wenno ipapan dagiti dadduma a lallaki nga ti kinalalaki ken/wenno panangipakita ti maskulino a tignay iti panangaramid ti maysa a narisgo a banag a kas iti panagbisio- sigarilio, panagusar ti maipawil a droga, panaginum ken ti saan a panagaramat ti seat belts-- ngem daytoy met ti mabalin a mangitunda kadakuada iti ngarab ni patay.

Daytoy a pammati ket basar no kasano nga agaramid ti lalaki ti maysa nga addang wenno kasano ti kinatakneng saan la ti panagpampanunot no di pay iti panagug-ugali, panaggaraw wenno aksion iti panangtaripato dagiti pagkasapulanda.

Ket no salun-at ti pagsasaritaan, maarus dagiti lallaki kadagiti babbai. Kuna dagiti nasariwawek a nagsukisok a masapsapa ti ipupusay dagiti lallaki- nupay ti giwang/nagbaetan iti panawen a namnamaen a panagbiagda ket umakikid. 

Kas pagarigan iti Estados Unidos, naikkan ti atension ti sakit iti puso dagiti babbai ti naglabas a tawen nupay ti kinapudnona, nagtalinaed nga umun-una latta ti ad-adu a bilang dagiti lallaki nga agsagrap wenno dalapusen ti atake iti puso ken stroke iti napalabas a dekada no ikumpera kadagiti babbai iti agdama a panawen. Ket tunggal tawen iti U.S., adda maipagarup nga uppat a daras ti bilang ti kaadu dagiti lallaki a pumusay no ikumpera ti bilang dagiti babbai nga agpakamatay. Ken madoble ti bilang dagiti lallaki a matay nga adda pakainaigan ti alkohol.

Mabalin pay nga ilawlawag ti biolohikal a diferensia ti sumagmamano a di panagkakarngi. Sapasap ketdi ti pammati a maala ti sakit iti puso dagiti lallaki iti nasapa nga edad no ikumpera kadagiti babbai gapu ta saanda a mairaman a mabenipisiaran manipud ti pannakasalaknib ti epekto ti estrogen, ti sex hormone dagiti babbai. Maysa pay a mabalin a makagapu ket ti health insurance coverage ken ti awan pammalugod iti pannakataripato ti salun-atda; ta ad-adu nga amang ti bilang dagiti lallaki nga awanan iti health insurance.

Ngem imposible lattan nga ibalewala wenno di ikkan ti atension ti sabali a pakaigapuan ti dakkel a giwang iti nagbaetan ti genero/kita ti kinatao segun kadagiti adu a bambanag a mangbukel iti daytoy. Ipakita ti tunggal [pannakaisayangkat ti] panagadal a dagiti lallaki ti ad-adda a mairaman kadagiti madi nga ugali/aksion nga agpaay para iti salun-atda. Ad-adu nga amang dagiti lallaki ngem dagiti babbai ti agsigarilio ken aginum. Kaaduan pay dagiti lallaki ti saan nga ag-seat belt no agluganda iti karro, wenno masansan a makalibtaw ti routine health screenings.

Apay nga aramiden daytoy dagiti lallaki? Mabalin nga adda parte ti ebolusion ken adaptasion/panangibagay ti pannakailawlawagna. Adda sumagmamano nga ugali/aksion ken ti giddato a karirikna a kayat nga aggaraw iti likudan dagitoy a rason ta adu ti pakausaranna ti maymaysa a tiempo ken lugar [kas koma iti di ikkan iti atension ti naut-ot a paset ti bagi no kareggetna ti agsapul iti taraon gapu ta isu ket mabisin unay; ken/wenno ibalewala ti panagpadoktor].

Naduktalan pay a sumagmamano kadagiti lallaki ti addaan iti konsepto/kapanunotan nga aggaraw/agdesision nga awanan iti panagannad, ken/wenno saanda a kasapulan ti pammagbaga/patigmaan no maipanggep iti salun-at ti pagsasaritaan, wenno agkitakit ti pannakaited kadakuada ti medikal a pannaripato gapu ta ad-adda a surotenda ti modelo/padron ti kina-maskulino.

Sabali pay a panagadal a naduktalan nga insayangkat ti Unibersidad ti Chicago ken naipablaak iti British Medical Journal, nga agkuna nga iti edad a 55, mabalin nga ekspektaren dagiti lallaki ti sabali pay a 15 a tawen a mainayon iti seksual nga aktibidad. Ngem para kadagiti babbai iti dayta met la nga edad, manamnama nga umababa ti 11 a tawen. Dagiti lallaki a nalaing/nasiglat wenno addaan iti naimbag/nasayaat a salun-at iti dayta nga edad ti mabalin/maipagarup a manayonan ti edadna manipud lima agingga iti pito a tawen, idinto a dagiti agpapada a nasalun-at a babbai ti makasagrap wenno makissayan/umababa ti nayon a tawen, 3 agingga iti 6.

Maysa a konsuelo dagiti kaaduan a babbai ti manggundaway ken saan a mangpalabes/manglibtaw iti daytoy a pagteng. Agasawa dagiti lallaki iti ub-ubing a babbai, ngem pumusayda [ti lalaki] iti mabiit ta ad-adda a sangnguenda ti pannaripato ti aktibidad ti seks. Nupay adda maipagarup 72 a porsiento kadagiti lallaki nga agtawen iti 75-85 ti siaasawa wenno adda kabbalayna, basbassit iti 40 porsiento ti bilangda no ikumpera kadagiti babbai iti isu met la nga edad. Ti laeng kagudua dagiti babbai nga agtawen iti 75-85 ti agtalinaed a maiskala nga aktibo iti seks maibasar ti sex lives a kas nasayaat/naimbag. Adda met 11 a porsiento dagiti amin a babbai iti dayta met la nga edad ti regular a nangirakurak iti publiko no ania ti bukod a kapanunotan panggep ken/wenno no interesadoda iti seks. Kadagiti naitipon nga agtawen manipud 57-85 nga awanan asawa/batsilier, adda 57 a porsiento dagiti lallaki ti nagkuna nga interesado iti seks no ikumpera ti bilang a sangapulo ket maysa a porsiento a bilang dagiti babbai.

Nangatngato met ti bilang dagiti lallaki ngem dagiti babbai no pagsasaritaan ti interes iti seks/pannakinaig, paritisipasion iti seks ken uray pay iti kalidad ti seksual nga aktibidad- ket dakkel wenno maikalawa ti giwang ti kina-genero iti daytoy nga edad. Segun pay ti panagadal, awaten a kas umiso ti positibo a pannakitimpuyog daytoy a duktal iti tartaraudi a pessat ti panagbiag ti sexual partnership ken seksual nga aktibidad.

Iti insayangkat a surbey ti National Survey of Midlife Development iti kallabes a nakipartisiparan ti agarup tallo ribu nga agtutubo ken nataengan nga agtawen iti 25-74, umarngi daytoy iti bukod a surbey ti National Social Life Health and Aging Project a nakipagpasetan met iti nakurang lima ribu a tao nga agtawen ti 57-85, ti agpada a nangirakurak ti impormasion maipanggep iti estado ti pannakirelasion ken naiskala ti kalidad ti seksual a panagbiag no kasano ken kaano ti kaddarato a makinaig kadagiti partner-da. Naiskala pay ti pangal ti salun-at dagiti nakipagpaset a kas marigrigat/awanan, naimbag/nasayaat, naim-imbag/nasaysayaat pay ken nalalaing/nasigsiglat.

Ipakita ti resulta iti surbey nga ad-adu nga amang dagiti lallaki ti aktibo maipanggep iti seks ken nangirakurak nga addaanda iti naimbag a sex life no maikupera iti bilang dagiti babbai.

Nayam-ammo pay iti panagadal ti baro a pagibasaran ti nasalun-at a pannakinaig: ti "Sexually Active Life Expectancy," wenno SALE, iti nagtengnga/media a nabatbati a tawen ti sexual active life. 

Iti nasao a pagibasaran, adda maipagarup sangapulo a tawen a nababbaba ti SALE dagiti lallaki iti pakadagupan ti total nga ekspektaren wenno panawen a namnamaen iti biag. Para kadagiti babbai, nababbaba iti beinte a tawen.

Kas pagarigan dagiti lallaki nga agtawen iti 30, addaan dagitoy iti aktibo a sexually life expectancy iti nganngani 35 a tawen. Ngem para kadakuada, kabaelanda nga aramiden iti mediamedia ket namnamaenda ti agtalinaed nga agbiag agingga iti 45 a tawen, karaman ditoy ti sexless final decade.

Para kadagiti babbai nga agtawen iti 30, ti SALE dagitoy ket umabot ti dandani 31 a tawen ngem iti pakadagupan ti total nga ekspektaren wenno panawen a namnamaen a panagbiag ket nasursurok a 50 a tawen. Kayatna ngarud a sawen a dagiti lallaki iti dayta nga edad ti manamnama a mangantisipar ti nabatbati pay a kinaagresibo ti seks manipud iti 78 a porsiento a nabati a rukod ti panagbiagda. Kadagiti babbai nga agtawen iti 30, mangnamnama dagitoy nga agtalinaed nga aktibo ti seks para laeng iti 61 a porsiento iti nabati a pessat ti panagbiagda.

Iti konklusion ti panagadal, ti SALE ket maysa a ramit para iti estimasion ti baro a panagbiag iti panawen a namnamaen a mabalin a mausar tapno matun-oyan ti nasalsalun-at a panangiturong ti seksual nga aktibidad- iti pribado wenno ti publiko, ken no kasapulan dagiti pasiente iti nasalsalun-at pay a pannakinaig. Iti kasta, agbalin a pagbasaran ti komunidad ti tartaraudi a gessat ti panagbiagda ken maaramat daytoy iti masakbayan a kas public health resources/consume, expertise/perisia ken serbisio medikal.

MASAPSAPA A PUMUSAY DAGITI LALLAKI, NGEM AT-ATIDDOG TI SALE-DA
Rudy Ram. Rumbaoa

Di Nakapappapati, Ngem Pudno

Fil-Am Observer, July Issue

Opinion Section, Page 4